Głównym założeniem jest, że wszystko, co ma psychologiczne znaczenie dla jednostki dzieje się w teraźniejszości. Motorem ludzkiego działania jest naturalna tendencja do swobodnego rozwoju. Osobowość jednostki i jej otoczenie jest polem nieustannych wzajemnych oddziaływań. Zdrowa osoba stale zwraca uwagę na bodźce z otoczenia, które są ważne dla jej tendencji do samorealizacji i jest w ciągłej interakcji z otaczającym światem. Jest odpowiedzialna za równowagę między Ja a otoczeniem. Posiada samoświadomość, rozpoznaje swoje potrzeby, emocje i potrafi wykorzystać swój potencjał.

Zaburzenie jest skutkiem zakłócenia wymiany pomiędzy Ja a otoczeniem. Dochodzi do niego w wyniku mechanizmu Introjekcji – włączenia do Ja części obcych, z otoczenia np. poglądów i przekonań należących do innych osób, oraz czynienie siebie odpowiedzialnym za coś, co jest częścią otoczenia, a nie samego siebie. Innym mechanizmem leżącym u podłoża zaburzeń jest – Projekcja, czyli rzutowanie na otoczenie własnych, nieuświadomionych i nieakceptowanych cech. W zaburzeniach neurotycznych dochodzi do odrzucenia własnego Ja i unikanie kontaktu w własnymi doświadczeniami, stanami emocjonalnymi, potrzebami. Tworzy się Ja powinnościowe, – które realizuje oczekiwania innych, ze szkodą dla własnych potrzeb i pragnień, własnego samorozwoju, które nie są zaspakajane. Funkcjonowanie w oparciu o nieautentyczne potrzeby własnego Ja prowadzi do zaburzeń rozwoju osobowości. Zaprzeczanie własnemu Ja, własnym potrzebom i emocjom, prowadzi również do zaburzeń w funkcjonowaniu fizycznym, ponieważ zgodnie z teorią Gestalt człowiek jest całością psychocielesną.